نرگس صفرزاده

قرارداد خرید دین در بانکداری | خرید دین چیست؟

درخواست وکیل خانم

قرارداد خرید دین در بانکداری

به نوشته نیکو وکیل، یکی از مصادیق عقود مبادله ای تسهیلات اعطایی خرید دین است که در سالهای اخیر رواج و توسعه زیادی پیدا کرده است. عقد خرید دین بر اساس ماده یک دستور العمل اجرایی خرید دین مصوب 25/5/1390 شورای پول و اعتبار این گونه تعریف شده است: «خرید دین قراردادی است که به موجب آن شخص ثالثی دین مدت دار بدهکار را به کم تر از مبلغ اسمی آن به صورت نقدی از داین خریداری می کند. خرید اسناد و اوراق تجاری ناشی از معاملات تجاری اشخاص حقیقی یا حقوقی به قیمتی کمتر از قیمت اسمی آن ها. »

با توجه به این تعریف موارد زیر مهم است:

احراز وجود دین با صدور اوراق و اسناد تجاری مانند سفته یا برات
احراز دین ناشی از معاملات تجاری متعهد یا گیرنده تسهیلات

خرید دین را می توان بیع دین نیز نامید که در نظام بانکداری نوین در راستای تامین مالی مورد نیاز واحدهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی از طریق تنزیل اسناد و اوراق تجاری متعلق به این قبیل واحدها طبق ضوابط مربوط مورد استفاده قرار می گیرد که به آن تنزیل اسناد تجاری نیز گفته می شود. در جلسه 471 مورخ 26/8/1361 توسط شورای پول و اعتبار، مجوز خرید دین طی آیین نامه موقت تنزیل اسناد و اوراق تجاری (خرید دین) و مقررات اجرایی آن تصویب گردید و فقهای شورای نگهبان نیز آن را مغایر با موازین شرعی و قانون اساسی تشخیص ندادند.

به عبارت دیگر عقد بانکی خرید دین که از عقود مبادله ای است به مفهوم آن است که دینی به سررسید آینده به مبلغ کم تری از مبلغ اسمی آن به دیگری واگذار شود. مبلغی که از بهای اسمی کسر می گردد در واقع معادل سود پول از زمان پرداخت توسط خریدار تا زمان سررسید دین است و برای تجاری که نیاز به پول فوری دارند ولی در قبال واگذاری کالاهای خود، اسناد مدت دار دریافت می کنند بسیار کاربردی است.

ویژگی های خرید دین

تسهیلات خرید دین نیز مانند سایر تسهیلات بانک ها ویژگی های خاص خود را داراست از جمله این که:

خرید دین جزو تسهیلات اعطایی کوتاه مدت است.
خرید دین در جهت تامین نیازهای مالی واحدهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی می باشد.
سررسید تسهیلات اعطاییخرید دین حداکثر یکسال می باشد
موضوع معاملات خرید دین صرفا ناظر به اسناد تجارتی و اوراق مبادله ای است که مفاد آن حاکی از دین واقعی و ناشی از معاملات تجاری است.
اعتبار تعهد اسناد تجارتی در زمره شرایط اساسی این قبیل معاملات می باشد.

شرایط تنزیل

صرفا تنزیل اسناد و اوراق تجاری حاکی از بدهی موضوع معاملات تجاری امکان پذیر است. بانکها باید پیش از تنزیل، از حقیقی بودن دین اطمینان حاصل کنند ولی اگر در ضمن معامله و خرید دین از طلبکار با او شرط شود که هرگاه مدیون در سررسید نپردازد طلبکار شخصا متعهد پرداخت باشد چنین شرطی مجاز است. سررسید اوراق تجاری نباید از یک سال تجاوز کند. بانک ها می توانند اوراق و اسناد تجاری را به قیمتی کم تر از مبلغ اسمی آن ها تنزیل کنند و فلسفه و ماهیت تنزیل همین است.

شرایط اعطای تسهیلات اعتباری خرید دین به مشتریان بانک

مطابق آیین نامه اعطای تسهیلات اعتباری خرید دین به مشتریان، بانک ها با رعایت شرایط زیر می توانند نسبت به اعطای خط اعتباری خرید دین به مشتریان اقدام نمایند:

الف- اخذ تامین لازم و کافی از مشتری

ب- استفاده کنندگان از تسهیلات خرید دین، اصناف، کسبه و سایر اشخاصی می باشند که نیاز اعتباری آن ها به سهولت از طریق سایر تسهیلات بانکی قابل تامین نباشد.

ج- اعتبار یاد شده با حواله قابل برداشت نبوده و صرفا از طریق خرید اعتبار اسنادی تجاری قابل استفاده خواهد بود.

د- در این ساز و کار مشتری برای خرید کالاهای مورد نیاز خود مبادرت به صدور سفته نموده و آن ها را به فروشندگان این قبیل کالاها تسلیم می نماید و فروشندگان کالاها، سفته ها را نزد بانک تنزیل می کنند.

بیشتر بخوانید: تأثیر فناوری بلاکچین بر حقوق بانکی + 5 نکته مهم

ه- تنزیل کنندگان باید فعالیت تجاری داشته باشند. بانک با تنزیل اسناد، حساب اعتباری مشتری را بدهکار می کند.

ز- اسنادی که به این ترتیب تنزیل می گردد، اعتبار مشتری محسوب شده و فقط توسط متعهد اصلی (مشتری بانکی) قابل پرداخت است و بانک حق مراجعه به تنزیل کننده را نخواهد داشت. بنابراین اگرچه تنزیل کننده برای تنزیل اسناد، باید نسبت به ظهرنویسی اقدام نماید و در این صورت ظهر نویس با توجه به مقررات قانون تجارت (ماده 349 قانون) مسوول پرداخت وجه سند خود خواهد بود. با تصریح آیین نامه بانک حق مراجعه به ظهرنویس را ندارد.

ح- در حدی که وجه اسناد تنزیل شده واریز می گردد حساب اعتباری تا همان حد تسویه شده و می تواند مجددا مورد استفاده قرار گیرد. شورای نگهبان در مورخه 4/5/1385 دستور العمل اجرایی اعتبار در حساب جاری در قالب خرید دین مصوب 10/4/1385 شامل خرید دین و اعتبار در حساب جاری را بررسی و برخی مواد آن (اسناد و اوراق قید شده) را خلاف شرع اعلام نموده است و در واقع خرید دین موضوع اسناد باید جایگزین عبارت خرید اسناد شود.

نظام بانکداری ربوی و تنزیل اسناد تجاری

در نظام های بانکی مبتنی بر بانکداری ربوی از شیوه های معمول در جهت تامین اعتبار از سوی موسسات مالی و اعتباری و بانک ها، تنزیل اسناد تجاری مشتریان استفاده می شود. در این راستا مشتریان صاحب اعتبار، اسناد مدت دار خود را که حاکی از طلب دیگری است در مقابل مبلغ کمتر به بانک واگذار می نمایند و بانک ها نیز چنانچه به ذخایر پولی نیازمند باشند این اسناد تنزیل شده را نزد بانک مرکزی تنزیل مجدد می کنند که نرخ کمتری دارد.

اما در بانکداری اسلامی این ابزار از طریق خرید دین انجام می شود و باید گفت که بین تنزیل اسناد و خرید دین تفاوت هایی وجود دارد مثلا این که در تنزیل اسناد بر خلاف بیع دین می توان علاوه بر بیع از عقود دیگری مانند صلح استفاده نمود. به علاوه تنزیل اسناد در خصوص بدهی پولی مطرح می شود اما بیع دین، بدهی پولی و بدهی کالایی هر دو را شامل می گردد.

دبیر شورای نگهبان در پاسخ به استعلام رییس کل بانک مرکزی راجع به دستور العمل اجرایی اعتبار در حساب جاری در قالب خرید دین مصوب 7/12/1384 طی نامه شماره 16544/30/58 مورخ 4/5/1385 اعلام نمود که قالب خرید دین برای تنزیل اسناد تجاری صحیح است و بالاخره ماده 98 قانون برنامه مصوب هیات وزیران دستور العمل اجرایی خرید دین در تاریخ 25/5/1390 در جلسه 1128 شورای پول و اعتبار به تصویب رسید.

نتیجه گیری

در این مقاله تسهیلات خرید دین و شرایط آن توضیح داده شد. برای توضیحات کاربردی دیگر در زمینه حقوق بانکی می توانید به سایر مقاله های نیکو وکیل مراجعه نمایید. و جهت مطالعه کتب مرتبط با حقوق بانکی، پیشنهاد می کنیم کتاب حقوق بانکی کاربردی دکتر علیرضا توفیق را مطالعه بفرمایید، و هم چنین اگر نیاز به مشاوره یک وکیل بانکی در تهران دارید می توانید ار خانم صفرزاده وقت بگیرید